Page 227 - Dac San BK 2013

lõm không khác lên thác xuống ghềnh, khu đất này lại cộ lúa từ đồng về nhà) ăn. (td. nồi cơm lớn quá mức tụi
nhiều chỗ dốc lên, dốc xuống, đồi nổng..v.v.. Rất ít chỗ tôi đâucó cộ nổi) đảm đương (td. nhiều việc quá liệu
được khai phá, thành giồng như xuyên rừng vậy. Mà mình có cộ nổi khổng)
hễ mỗi lần đi như vậy thì ruộng nương, rẫy bái ở nhà (Theo cuốn Tự Điển Phương Ngữ Nam Bộ.)
lại không ai khai phá, làm lụng sản xuất. Lại mỗi lần đi
ra thành thì lại mất ít nhất 2 ngày - 1 ngày đi, 1 ngày về (Xe quệt, là loại xe dùng trâu hoặc bò để lết trên
mua bán, đổi chác. mặt đất. Khung xe bằng tre đặt trên 2 cây trượt. Đầu 2
Một ngày, bỗng dưng người ta thấy trước cổng cây trượt được gông vào càng xe. Người ta dùng dây
nhà của một ông Phú Hộ với nhà ngói 3 gian, 2 chái, 1 chão buộc càng xe vào vai của trâu hoặc bò. Đây là
dãy nhà bếp, nền đúc cao treo tấm bảng lớn đề mấy phương tiện vận chuyển đường dài chủ yếu dùng trong
chữ : mùa vụ nông nghiệp, thích ứng với địa hình phức tạp.)
"Đảm nhận 'Cộ' người và hàng hoá đi khắp nơi". Xe-cộ là danh từ kép, trong trường này, chữ cộ
Đồng thời với tấm bảng treo lên, ông Phú Hộ phải là danh từ để đứng chung với chữ xe. Cái xe và
trong vùng gọi là ông Ba Phú Hộ truyền thâu dụng tất cái cộ cùng là danh từ chỉ một vật dùng để chuyển tải
cả thanh niên vạm vỡ trong toàn khu, hay bất cứ nơi (người hoặc hàng hoá).
nào,muốn có chuyện làm, ngoài nghề ruộng rẫy. Giống như danh từ kép chợ-búa, chợ và búa là hai
danh từ đồng nghĩa, nhưng chữ búa là từ cổ đã biến
"Cộ người và hàng" ! mất không ai dùng nữa, chỉ còn tồn tại trong từ kép
Đó là một lối tải người và hàng hoá giản tiện hơn chợ-búa.
cả võng hay kiệu.
Ông Ba Phú Hộ bèn cho dân đan những tấm vạc Hố
bằng tre, hai đầu có 4 lóng tre ló ra giống như cái băng chỗ đất trũng, mùa nắng khô ráo nhưng mùa mưa
ca nhà thương khiêng bệnh, để người đầu trước người có nơi nước lấp xấp. Ở Củ Chi có Hố Bò, vì bò nuôi
đầu gác lên hai vai, khách thì ngồi ở vạc tre khúc giữa trong vùng thường đến đó ăn cỏ. Biên Hoà có Hố Nai,
thòng chân lủng lẳng để người "Cộ" đi.Hàng hoá thì lại là nơi những người Bắc đạo Công Giáo di cư năm
để ở khoảng giữa, thay vì tấm vạc tre đương thì nó là 1954 đến lập nghiệp, tạo thành một khu vực sầm uất.
một miếng ván dày để có thể chất nhiều đồ mà không
bị oằn chính giữa. Tên bắt nguồn từ tiếng Khmer
Người sử dụng muốn mướn chỉ cần cho ông Ba Miền Nam, đặc biệt là khu vực đồng bằng sông
Phú Hộ hay trước, cho biết nhà rồi thì sáng sớm, khi gà Cửu Long, người Việt và người Khmer sống chung với
vừa gáy là có dân phu mang "Cộ" đến tận nhà mà rước nhau, văn hoá đã ảnh hưởng qua lại lẫn nhau. Điều đó
người, hoặc "Cộ" hàng đi ra thành Gia Định.Từ đó, dân biểu hiện rõ nét qua một số địa danh. Một số nơi, tên
cư bắt đầu xê dịch dễ dàng, không nhọc mệt, bận tâm, gọi nghe qua thì rất Việt Nam nhưng lại bắt nguồn từ
hay tốn hao người mỗi khi tải hàng đi ra thành. tiếng Khmer; người Việt đã Việt hoá một cách tài tình.
Rồi thì, thời gian trôi qua, địa danh xuất hiện theo
miệng người cư ngụ trong vùng. Khi hỏi: Cần Thơ
- Ở đâu ? Khi đối chiếu địa danh Cần Thơ với tên Khmer
Bèn đáp: nguyên thủy của vùng này là Prek Rusey (sông tre),
- Ở trong đồng ông Ba "Cộ" ! không thấy có liên quan gì về ngữ âm, người nghiên
Ông Ba "Cộ" đây có nghĩa là ông Ba Phú Hộ"Cộ" cứu chưa thể vội vàng kết luận là Cần Thơ là một địa
người và hàng hoá. danh hoàn toàn
Dần dần, hàng trăm năm sau vùng này được mở Việt Nam và vội đi tìm hiểu căn cứ ở các nghĩa có
mang, nhưng là một vùng rộng lớn, dân chúng quy tụ thể hiểu được của hai chữ Hán Việt "cần" và "thơ".
về càng ngày càng đông lại không có địa danh, nên Cần Thơ không phải là từ Hán Việt và không có
người ta nhớ ơn ông Ba "Cộ" lập thành vùng này thành nghĩa.Nếu dò tìm trong hướng các địa danh Việt hoá,
địa danh gọi là "Đồng ông Cộ" cho đến ngày nay. người nghiên cứu có thể thấy ngữ âm của Cần Thơ rất
gần với ngữ âm của từ Khmer "kìntho", là một loại cá
Cộ hãy còn khá phổ biến ở Cần Thơ, thông thường được
- danh từ: xe quệt. (td. trâu kéo cộ, một cộ lúa) gọi là cá sặc rằn, nhưng người ở Bến Tre vẫn gọi là cá
- động từ: kéo đi, mang chở, khuân lấy (td. "lò tho". Từ quan điểm vững chắc rằng "lò tho" là một
danh từ được tạo thành bằng cách Việt hoá tiếng

___________________________________________________________________________________

Đặc San Bất Khuất 2013 – Khóa 8 B+C/72 TB/TX 226