Sư ra đời của bài hát "Thuyền Viễn Xứ" cùng với những h́nh ảnh sống
động của Sài G̣n xưa và nhạc phẩm Thuyền Viễn Xứ của nhạc sĩ Phạm
Duy, phổ thơ Huyền Chi, ca sĩ Lệ Thu tŕnh bày.
Sài G̣n Xưa
HUYỀN CHI - TÁC GIẢ BÍ ẨN CỦA CA TỪ THUYỀN VIỄN XỨ
Huyền Chi là ai? Ít thông tin trên mạng cho biết cô là một cô gái
phụ mẹ bán vải ở chợ Bến Thành. Cơ duyên nào khiến bài thơ của cô
được nhạc sĩ danh tiếng Phạm Duy phổ nhạc, vào đầu năm 2019 mới đây,
tôi có xem được những tấm ảnh của Huyền Chi và biết thêm nhiều thông
tin về cô, trong ảnh, Huyền Chi là một cô gái có nét đẹp của một
diễn viên điện ảnh với dáng cao, cân đối và trắng trẻo, cô gái ấy
sinh ra ở vùng Tân Định, Sài G̣n, có lúc ra định cư tại Phan Thiết
rồi quay về sống ở thành phố này tới nay.
Cô học tiếng Anh từ trước năm 1954 khi tiếng Pháp là ngoại ngữ phổ
biến, đang được học hằng ngày ở các trường Tây tại Sài G̣n, cô làm
thơ khi c̣n rất trẻ, ra tập thơ duy nhất năm 18 tuổi rồi để thất
lạc, cô có một bài thơ được phổ thành ca khúc Thuyền viễn xứ của
nhạc sĩ Phạm Duy dù chỉ gặp ông lần duy nhất trong đời.
Bài thơ buồn của cô gái trẻ
Tôi gặp bà Hồ Thị Ngọc Bút tại quận 2, trước giờ bà dạy tiếng Anh
tại nhà và không thể nghĩ rằng bà đă 85 tuổi, trước mặt tôi là một
phụ nữ trắng trẻo, vóc dáng cao, khỏe mạnh.
Bà Ngọc Bút chính là nhà thơ Huyền Chi của những năm đầu thập niên
1950, đầu thập niên 1930 có một kỹ sư Hỏa xa (Ingénieur technique
adjoint) tên là Hồ Văn Ánh, từng được đào tạo tại Pháp trong những
khóa đầu tiên cho thuộc địa, năm 1940, ông làm giám đốc Hỏa xa các
tỉnh Phan Thiết, Phan Rang và Nha Trang, có ngôi nhà riêng hai tầng
khang trang ở Phan Thiết, một “wagon” riêng trên tàu hỏa đặc biệt
cho gia đ́nh tùy nghi sử dụng miễn phí.
Công việc của ông là tổ chức, đào tạo, kiểm soát và duy tŕ hệ thống
Hỏa xa toàn quốc. V́ công việc, ông di chuyển và ở lại nhiều thành
phố nên vợ ông lần lượt sinh sáu người con ở các nơi trên đường công
tác, con gái út Ngọc Bút được sinh ra tại Sài G̣n khi ông làm việc
tại đây, khi ông đến Phan Thiết, Ngọc Bút được đi học tại Trường nữ
tiểu học Phan Thiết, cuộc sống đang êm đềm th́ biến cố xảy ra, bà
nội của cô ở quê nhà Bắc Ninh bệnh nặng. Đáng lẽ cả gia đ́nh đều
phải về, nhưng trong nhà có một người con cũng đang bị bệnh nên chỉ
có ba cô và hai anh chị cô về Bắc trước.
Dự tính khi con bớt bệnh, mẹ cô sẽ dẫn tất cả về luôn, không ngờ đó
là lần cuối cùng cô gặp cha, rồi do bom đạn, loạn lạc, tản cư và
cuối cùng là cuộc chia đôi đất nước khiến gia đ́nh cô phân cách vĩnh
viễn, mẹ cô mở sạp bán vải tại cửa Nam chợ Bến Thành để sinh sống,
cô ở với mẹ, vừa đi làm vừa đi học, vừa dọn hàng giúp mẹ, trong thời
gian hai miền Bắc - Nam được tự do thông thương năm 1954, mẹ đă trở
về Bắc với cha cô, nhưng bốn người con vẫn ở lại miền Nam v́ lúc ấy
ai cũng đă có công ăn việc làm và cô cũng sắp kết hôn.
Những năm tuổi nhỏ được theo cha mẹ về thăm quê mỗi năm và đi đây đi
đó, Ngọc Bút có nhiều cảm xúc về quê hương xứ Bắc, hơn nữa, sự phân
ly, chia cắt gia đ́nh quá sớm khi c̣n bé đă để lại một ấn tượng sâu
trong ḷng cô, v́ vậy cô đă tưởng tượng ra một cuộc chia ly trên quê
hương trước khi nó biến thành sự thật.
Đó là lư do ra đời của bài thơ Thuyền viễn xứ.
Nhiều người hỏi: “V́ sao cô c̣n trẻ mà làm thơ buồn thế?”, cô trả
lời: “Tôi tưởng tượng thôi mà!”. Nhưng thật ra nỗi đau âm ỉ trong
ḷng cô trong nhiều năm đă tạo nên những vần thơ ấy.
Huyền Chi, cô ở đâu?
Năm 1952, Ngọc Bút đến nhà in báo Sống Chung trên đường Trần Hưng
Đạo, quận Nhứt xem tập thơ vừa in xong của ḿnh, tập thơ mang tên
Cởi mở, gom lại 22 bài thơ do cô viết từ năm 16 tuổi, lúc đó tuy mới
18, cô đă tham gia biên tập thơ cho báo Phụ Nữ của bà Nguyễn Thị Lan
Phương và gia nhập nhóm thơ - văn - nhạc lấy tên là Chim Việt, những
bài thơ trong tập đă được đăng rải rác trên một số báo, cô dùng bút
danh Khánh Ngọc, rồi sau đó là Huyền Chi, buổi đó, nhạc sĩ Phạm Duy
vừa đến và được bà Đào, chủ nhà in, giới thiệu về cô. Phạm Duy khi
ấy c̣n trẻ, mới 32 tuổi nhưng đă nổi tiếng.
Ông vừa đưa gia đ́nh vào Nam và đang thu xếp cuộc sống ổn định ở quê
hương mới cho gia đ́nh. Biết cô vừa in xong tập thơ, ông mượn xem và
xin cô một tập để nếu có bài nào hay th́ xin được phổ thành ca khúc,
một thời gian sau, cô nghe được ca khúc Thuyền viễn xứ do nhạc sĩ
Phạm Duy phổ từ bài thơ lục bát của cô trên sóng phát thanh và thấy
ca khúc này được in thành tờ nhạc khổ lớn rất thịnh hành lúc đó của
hai nhà xuất bản Tinh Hoa và Á Châu.
Trên b́a hai ấn phẩm này ghi rơ: Nhạc: Phạm Duy, ư thơ: Huyền Chi.
Đó là khoảng thời gian cô vừa lập gia đ́nh với ông Trần Phụng Tường,
giáo sư trung học, cô rời khỏi công việc biên tập thơ, theo chồng về
Phan Thiết, cô hầu như không tiếp tục làm thơ, lo toan làm ăn, mở
hiệu sách, dạy tiếng Anh và chăm sóc tới bảy người con, có lần trong
tờ giấy in ca khúc Thuyền viễn xứ, cô thấy lời nhắn của nhạc sĩ Phạm
Duy: “Huyền Chi, cô ở đâu, thỉnh thoảng, cô vẫn nghe trên sóng phát
thanh giọng hát Lệ Thu, cô nhận thấy nhạc sĩ Phạm Duy rất tài t́nh,
dùng ư bài thơ lục bát với nhịp điệu chậm răi, đều đặn của cô viết
thành một ca khúc đầy cảm xúc, ông chắt lọc ngôn ngữ trong thơ, thêm
thắt và tạo nên một tác phẩm âm nhạc hoàn hảo.
Năm 1975, bà Ngọc Bút cùng gia đ́nh về lại Sài G̣n, nơi chôn nhau
cắt rốn của bà và sống ở đây đến nay, phu quân của bà đă tạ thế năm
2010 sau mười năm nằm một chỗ v́ bệnh, trong khoảng thời gian này,
bà được tin nhắn mong có cuộc gặp của nhạc sĩ Phạm Duy sau khi ông
hồi hương về Việt Nam, nhưng bà xin từ chối v́ bận chăm sóc chồng,
sau đó, bà có nhận được khoản tiền tác quyền từ lời của ca khúc
Thuyền viễn xứ từ nơi sở hữu tác quyền ca khúc này.
Đọc lại bài thơ Thuyền viễn xứ của bà Ngọc Bút, thấy thơ của một cô
gái mới 16, 17 tuổi đă rất đằm sâu và mênh mang với giọng điệu và
ngôn ngữ phóng khoáng “...Có thuyền viễn xứ Đà Giang / Một lần dạt
bến qua ngàn lau thưa / Ḥ ơi! Câu hát ngàn xưa / Ngân lên trong một
chiều mưa xứ người / Đường về cố lư xa xôi / Nhịp sầu lỡ bước, tiếng
đời hoang mang / Sau mùa mưa gió phũ phàng / Bến sông quay lại,
hướng làng nẻo xa / Lệ nḥa như nước sông Đà / Mái đầu sương tuyết
ḷng già mong con...”., gặp tài năng của nhạc sĩ Phạm Duy, lời trong
ca khúc mang sắc thái khác: “Chiều nay sương khói lên khơi. Thùy
dương rũ bến tơi bời. Làn mây hồng pha ráng trời. Sóng Đà Giang
thuyền qua xứ người. Thuyền ơi, viễn xứ xa xưa. Một lần qua dạt bến
lau thưa. Ḥ ơi, giọng hát thiên thu. Suối nguồn xa vắng, chiều mưa
ngàn về...”.
Như một sự đồng điệu đồng cảm của người phổ nhạc, có thể v́ Phạm Duy
cũng là một người xa xứ, khi đọc được bài thơ cũng là lúc ông vừa
giă từ quê hương miền Bắc để trở thành cư dân của Sài G̣n, nơi ông
có thời hoạt động âm nhạc sôi nổi nhất và sau mấy mươi năm cho đến
nay, ca khúc này rất gắn bó với người Việt hải ngoại, họ thấy ḿnh
trong đó, như vẫn đang đi trên con thuyền viễn xứ.
Nguyên tác bài thơ Thuyền Viễn Xứ của Huyền Chi
“Ra khơi sương khói một chiều
Thuỳ dương rũ bến tiêu điều ven sông
Lơ thơ rớt nhẹ men ḷng
Mây trời pha ráng lụa hồng giăng ngang
Có thuyền viễn xứ Đà Giang
Một lần dạt bến qua ngàn lau thưa
Ḥ ơi! Câu hát ngàn xưa
Ngân lên trong một chiều mưa xứ người
Đường về cố lư xa xôi
Nhịp sầu lỡ bước, tiếng đời hoang mang
Sau mùa mưa gió phũ phàng
Bến sông quay lại, hướng làng nẻo xa
Lệ nhoà như nước sông Đà
Mái đầu sương tuyết ḷng già mong con
Chiều nay trời nhẹ xuống hồn
Bao nhiêu sương khói chập chờn lên khơi
Hai bờ sông cách biệt rồi
Tần Yên đă nổi bốn trời đao binh
Ngàn câu hát buổi quân hành
Dặm trường vó ngựa đăng tŕnh nẻo xưa
Biết bao thương nhớ cho vừa
Gửi về phương ấy mịt mờ quê hương
Chiều nay trên bến muôn phương
Có thuyền viễn xứ lên đường… lại đi…”
Xin cám ơn bài viết của anh Phạm Công Luận và cảm ơn bác Nguyên My
về thước phim quư giá này.
(Trích từ "Chuyện Đời Của Phố)
============
Liên kết Trang web : https://saigonxua.org/
Liên kết Facebook : https://www.facebook.com/oldsaigon75
Hồi ức -
Một thời chinh chiến
No Easy Day - Ngày Vất Vả
C̣n nhớ không em?
Trên đồi Tăng Nhơn Phú
Remember!
Cánh chim non
Đốt sách
Buổi tựu trường
Đêm trắng
Nước mắt trong cơn mưa
Trăm đắng ngh́n cay
Con đường
tôi về
Hăy c̣n đó
niềm tin
Chiều ra biển
Những đứa con đẽ muộn
Một thời kỷ niệm
Băi tập
Bước chân Việt Nam
Người lính già
Để nhớ
Đi buôn
Ngày anh đi
Kỷ niệm xưa
Rồi tết lại đến
Bài thánh ca buồn
Tears of pride
We remember
Vui - Buồn … Ngày
hội ngộ 44 năm khoá 8B+C/72
Mùa hè đỏ lửa
Dư âm ngày hội ngộ
44 năm tại California
Có chuyến bay
Lời ca
Quỳnh Hương diển tích
Để nhớ để
quên
Cờ ḿnh!
Khắc chữ Tự Do
Mai cai hạ
Củ khoai ḿ
Khinh Binh 344
Tết
Tướng giữ thành
Những tử sĩ không cần ai gọn hồn
Viết về những anh hùng trong tù cải tạo
Tuyển tập tháng Tư đen
Quốc Hận và tội ác CS
I’ll be home for Christmas
Kư ức về Hoàng Sa và HQ10
Vợ hiền
Dạy con
Lễ hội sinh
nhật
Chọn lựa
BS Đặng
Tuấn Long
Nhạc vàng kho tàng âm nhạc Việt Nam
Bài ca
kinh hoà binh
Môt thoáng ngậm ngùi
Đường về
không xa
Năm
mươi hai năm hội ngộ
Người tù chung thân vượt ngục
Vá đường
Chăn gà
Một người
làm quan
Tôi xin đưa em đến hết cuộc đời
Thuyền đi đâu, về đâu?
Chiếc đàn piano màu gụ đỏ
Hữu tâm, vô tâm
Mẹ
cài cho con đóa hồng
Những mùa Trung Thu
Thầy Trân
Tháng Tư
nhớ bạn
Trại Thanh Cẩm và gịng sông Mă
Trái
tim Bồ Tát
Người Hạ Sĩ
Nhứt
Lá thư
t́nh trong cặp
Người
pháo binh già...
Thức
trắng đêm nay!
Mặt trận
Xuân Lộc - Sư Đoàn 18 BB - Tuyến thép
Mừng Phật Đản, chúng con ca vui đón chào
Làm việc cho
Tín Nghĩa Ngân Hàng 1970-1973
Người chiến sĩ không quân phục
Tôi cưới vợ
Buổi họp mặt vui vẻ
Cơi bụi hồng
Chiều
buồn biên giới
Mùa đi tù!
Nếu
có thể đi về quá khứ, tôi sẽ thăm đất nước
tôi
Người Mẹ thời chiến
Má tui
Các phi vụ nhớ đời - 44 năm nh́n lại
Người nữ tu trong cô nhi viện Pleiku
C̣n
thương rau đắng …
Ngày lễ Mẹ
Tâm thư người bạn trẻ 9X về ngày 30/4
Yểm Trợ Hạm Cần Thơ HQ 801: Không bỏ anh em
Mai vàng nở muộn
Người về có nhớ thương binh?
Từ những trang thơ
Tự tử
đi anh em! Tao không đầu hàng!
Chuyện
trên QL 20
Phóng sự cộng đồng hậu duệ VNCH
Mùa
xuân xứ người, mùa quốc nạn xứ ta
Tôi viết cho anh hùng Lư Tống
Bỗng
dưng anh tới
Để nhớ một
thời...
Những ngày cuối cùng của cuộc chiến
Trong
nỗi khốn cùng
Giờ
phút cuối cùng
Quảng Trị đất đợi về
Phụng Dực, trận đánh để đời
Buổi họp mặt vui vẻ
Trạm cuối
cuộc đời
Nhớ nhà
Khép lại
núi rừng
Dưới bóng mát của lá cờ "Ba Que"
Nhức nhối
con tim
Trái tim cao cả
Hạt tình
hồi sinh
Hai con khỉ già
T́m chốn
thanh b́nh
Đêm xuân Đà-Lạt
Chuyện hai người phi công VNCH và Bắc Việt
Đại gia ở Mỹ
Chỉ c̣n nỗi
nhớ
T́nh huynh đệ trong một thời binh lửa
Tàn một
cuôc chơi
Sự ra
đời của bài hát "Thuyền Viễn Xứ"
Việt cộng: Ngụy, Ác
và Hèn Hạ!
Phi vụ "Ong
Chúa" 14-4653 cuối cùng
Một cái Tết khó quên
Tr/Tá Lê Văn Ngôn trấn thủ Tống Lê Chân
như thế nào?
Vơ Ân và tôi
Người thiếu phụ ôm cốt chồng ...
Cựu DB
Lý Quý Chung, một người khách đặc biệt
Hạnh Phúc…
Rơi
Bông Mồng Gà
Rồi
người lính có về không?
Tạ ơn Thiên Chúa !
Tuổi mực tím trong thời ly loạn
Sao mà mít
ướt!
Những chuyện ngày xưa
Chân dung
người lính VNCH
Con chuột
Cuối nẻo đường đời
Ngậm đắng nuốt cay
Những muà xuân năm
cũ
Ơn đời chứa
chan
Câu truyện t́nh trong quân ngũ
Trong
lâu đài kỷ niệm
Người nữ tù và giải Nobel
Đùa của tạo
hoá
T́nh anh em
Họp mặt “Về Đây Anh” và Cọp Biển
Hy sinh và mờ nhạt
Âm nhạc miền Nam và
những ngày xưa thân ái
Mẹ Nấm và các bà mẹ Việt Nam
Không quên những người Chiến Sĩ QLVNCH
Con c̣n
nợ ba
Cái bằng... lái xế !
Một Trung đội Trưởng Nghĩa Quân
Vài kỷ niệm với thầy Nguyễn Văn Trường
Con búp bê
của mẹ
Sự
c̣n mất của một người em
30 Tháng 4 và tiếng chó sủa đêm phía sau nhà
Ngụy
Tháng Tư
ngậm ngùi
Người khôn "Đi học" - thằng ngu dại đời
Giờ phút cuối cùng của một đơn vị QLVNCH tại
Sài G̣n
Không quên ngày Quốc Hận 30 tháng 4 – 1975
Cha Tôi, chết không cần quan tài
Cô
Giáo Ngụy Người Huế
30 tháng Tư: chuyện quên, chuyện nhớ
40 năm (1978-2018) nhớ lại chuyến vưọt
biển...
Huế, tôi và
Mậu Thân
Hương
1
đồng giấy, 7 đồng phở
Vui buồn với UH1
H́nh-tượng người LÍNH qua ḍng nhạc Việt
Khoe chữ
Chiếc áo bà ba In h́nh chữ Hỷ
Chiện khó tin mà có thiệt....
Truyện hai h́nh ảnh một đời người
Có đêm nào buồn bằng Đêm Ba mươi
Nén hương
ḷng
cho một người vừa đền xong nợ nước
Tiễn đưa nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông
Tiếng ngáy làm tôi yên tâm
Đêm xuân nào tôi đến thăm anh
Quê
hương của tôi
Chim trời
bạt gió
Trang nhà Hà Mỹ Nhan
Nó và biến thiên cuộc đời
Có những
mùa xuân
Chuyện người tóc bạc sớm
Trang nhà Hà Mỹ Nhan
Các
ngày tết ở VN trong năm
Nói
chuyện về con chó nhân năm Mậu Tuất
Những người lính Dù bị lăng quên
Gói
trọn mảnh t́nh quê vào đ̣n bánh tét....
Người đưa thư
Danh Tướng Ngô Quang Trưởng và Tôi